Uitwerking Ketenlandschap

Sinds februari 2022 ben ik betrokken bij een uitdagende modelleringsopgave. In project Ketenlandschap voor het Digitaal Stelsel Gebouwde Omgeving (DSGO) werken we aan:

“… een integraal overzicht … van de gebouwde omgeving. We onderzoeken waar standaardisatie en versnelling voor data delen mogelijk is en bepalen de prioriteit.”

DSGO-website

Als ‘modelleur’ maak ik geen 3D model zoals de meeste BIMmers in eerste instantie zullen denken.

In plaats daarvan brengen we de samenhang en opbouw van ketens inzichtelijk.

Vanuit aanzichten uit ons model helpen we te bepalen waar afspraken voor standaardisatie nodig zijn én wordt omschreven waar data beter gedeeld kan worden, voor informatisering op ketenniveau.

Informatisering op ketenniveau is het tot stand brengen van een basis om uitwisseling tussen organisaties in een bedrijfsketen mogelijk te maken. In tegenstelling tot de klassieke automatisering kijken we dus niet naar slimme IT-toepassingen óf interne problemen. Nee, keteninformatisering richt zich voornamelijk op problemen tussen organisaties binnen de keten. Die zijn er voldoende, want de gebouwde omgeving (zowel B&U alsook GWW) is een behoorlijk versnipperde werkelijkheid. Een werkelijkheid waar vaak projectmatig wordt gewerkt, waarbij samenwerking nodig is tussen vele, diverse, organisatie(s) om tot de gewenste uitkomst te komen. Best complex.

Wat beschrijven we concreet ?

Keteninformatisering verschilt op specifieke punten van reguliere bedrijfsarchitectuur (Grijpink, 2006): het is een samenwerking tussen grote aantallen organisaties en professionals, waarbij:

  • geen sprake is van hiërarchische verhouding
  • steeds wisselende combinaties voorkomen, afhankelijk van het geval
  • streven naar een maatschappelijk product (veiligheid, gezondheid, welzijn) voorop staat
  • de organisaties daarbij in de wielen gereden worden door een dominant ketenprobleem

De belangrijkste factor is het ontbreken van een formele hiërarchie. Er moet dan ook een grotere samenwerkingsbereidheid zijn dan in ketens waar dat formele gezag wél aanwezig is, zoals wanneer een dominante opdrachtgever kan voorschrijven.

Keteninformatisering richt zich daarom voornamelijk op overzicht en het bieden van een gezamenlijk kader, wat minder op inhoud.

Voor ons bestaat dit overzicht grofweg uit:

  • stakeholders met eigen initiatieven en motivatie
  • bedrijfsprocessen, -actoren, -diensten, en -concepten
  • bestaande standaarden, richtlijnen, en afspraken
  • bestaande voorzieningen op ICT-gebied

Waarbij we natuurlijk ingaan op de voor de gebouwde omgeving relevante:

  • standaarden en richtlijnen rond bouwkwaliteit, verduurzaming, GIS, & BIM;
  • organisaties die een rol spelen langs de levenscyclus van het bouwwerk of de installatie zoals opdrachtgevers, ketenpartijen, én diverse schalen van de overheid;
  • vaste procedures en wetgeving rond de bouw- en installatie, zoals vergunningverlening.

Alle mogelijke ketens in detail beschrijven op een manier die voor eenieder herkenbaar is kan nooit. Zelfs bij een poging in die richting zou het model al vlot haar doel voorbij gaan schieten. Daarom werken we vanuit een generieke basis en – vervolgens – initiatief/kans gedreven.

Laten we aan de hand van een voorbeeld eerst eens kijken hoe we de generieke basis als team ketenlandschap optuigen.

Hoe beschrijven we ketens ?

We gebruiken Archimate, dat is een algemene, visuele, taal uit de skillset van bedrijfsarchitectuur (Engels: enterprise architecture, EA). Zie ook (link). EA is een relatief jong vakgebied tussen bedrijfskunde, informatiekunde en informatica.

We zijn top-down begonnen met de ‘gehele levenscyclus’ van initiatief tot en met sloop- en hergebruik om, vervolgens, ‘aanvullende ketens’ in beeld te brengen. Deze aanvullende ketens haken op bepaalde punten in op deze levenscyclus. Denk bijvoorbeeld aan:

  • voor toelevering: materieel, materiaal, en vakpersoneel;
  • bij de keuze te werken volgens een bepaalde kwalitatieve (genormeerde) aanpak: informatie management, kwaliteitsborging, systems engineering; en
  • voor uitbesteding van diensten of inkoop van producten: contractering en aanbesteding (of je dit nu integraal of traditioneel doet).

Kortom, voor brede groepen herkenbare processen. De kapstok bouwen we daarbij zoals gezegd zo generiek mogelijk op met, waar nodig, aanvullende details (of een view) voor een specifieke doelgroep.

Zo houden we het overzicht én blijven we voldoende aansluiten op de partijen waar we mee in gesprek zijn of zullen gaan.

Relatief centraal staat het concept “Waardeketen”.

A value stream [that] represents a sequence of activities that create an overall result for a customer, stakeholder, or end user.

ArchiMate® 3.1 Specification, par. 7.2

Laten we waardeketen kwaliteitsborging erbij pakken als voorbeeld om uit te leggen hoe we waardeketens in beeld brengen. Dit is een specifieke keten bij werken die (straks) moeten voldoen aan de wet kwaliteitsborging:

Voorbeeld: waardeketen Kwaliteitsborging (nb.: dit is onderhanden werk!)

Onze definitie van elke waardeketen begint vanuit het beschrijven van de beoogde uitkomst(en) met een waarde voor bepaalde stakeholder(s) én de vereisten die voorwaardelijk zijn voor de keten,

Voorbeeld: definitie van wat de waardeketen Kwaliteitsborging start vanuit: vereiste zoals in de praktijk aanleiding vormt tot de keten (links) én specifieke uitkomsten met waarde voor een stakeholder (rechts).

Vervolgens werken we de processen in de keten inhoudelijker uit. In de omschrijving van de vereiste én uitkomst staan al begrippen die relevant zijn in deze keten, zoals hier: “Dossier Bevoegd Gezag”, en “Opleverdossier”. De volgorde van activiteiten om tot deze uitkomsten te komen beschouwen we door de beschreven bedrijfsprocessen onder drie capabilities te scharen, het “kunnen” (1) ontwerpen, (2) realiseren, en (3) beoordelen (achteraf). Laten we inzoomen op enkel het onderdeel bevoegd gezag.

Dit dossier dient met een verklaring van de kwaliteitsborger te worden aangeleverd om vervolgens te worden beoordeeld.

Voorbeeld: kunnen realiseren en beoordelen dossier bevoegd gezag

Bovendien dient de aannemer hierbij een kwaliteitsborgingsinstrument en kwaliteitsborger te kiezen, een plan en risicobeoordeling op te stellen.

Voorbeeld: kunnen ontwerpen Kwaliteitsborging: bedrijfsprocessen en objecten

Bij zo’n uitwerking beginnen we vanuit autoritaire bronnen, in het geval van kwaliteitsborging de wet waarin vereisten staan omschreven. Details zoals de inhoud van het dossier, of de specifieke lijst van gekwalificeerde instrumenten, werken we alleen uit wanneer relevant voor het beoordelen van een kans of initiatief. Dan nemen we dit in onze database op, maar tonen het op een ander aanzicht.

Voor deze waardeketen (en de diverse anderen) blijft een overzicht staan van de bedrijfsprocessen en relevante concepten waarover gesproken wordt (bedrijfsobjecten). Voldoende voor een overzicht hoe de waardeketen kwaliteitsborging komt tot de beschreven uitkomsten: een tijdig aangeleverd Dossier Bevoegd Gezag én een Opleverdossier overhandigd bij kennisgeving dat het werk klaar is.

Dit is voor ons de kapstok, het algemene overzicht. Inmiddels hebben we enkele dozijn relevante waardeketens in beeld (van ‘Projectuitvoering‘ tot ‘Wetgeving, Vergunning Toezicht en Handhaving‘).

Terwijl ik dit schrijf wordt de kapstok gevalideerd met diverse experts én zijn we ook begonnen aanzichten met van toepassing zijnde standaarden, datadeelkansen, rolhouders, bedrijfsobjecten op te stellen. Nadere details die we als ‘kledingstukken’ aan de kapstok hangen.

Gaaf om actief vorm te geven aan de specifiekere inhoud, echter is het ophangen van de kledingstukken nog onderhanden werk. Toelichten is dan ook misschien iets voor een volgende blog…

Waar hebben we het over gehad?

In deze blog is kort de modelleringsopgave voor project Ketenlandschap geïntroduceerd en omschreven.

Daarbij ben ik in gegaan op wat er bijzonder is aan het werken aan informatisering op ketenniveau én heb ik kort toegelicht wat we zoal beschrijven in ons model. Vervolgens heb ik één Archimate voorbeeld kort uitgelicht: de waardeketen Kwaliteitsborging. Daarmee hoop ik tastbaar te maken wat onze aanpak is. Waardeketens vormen voor ons een belangrijke kapstok waar initiatieven en kansen ten aanzien van digitalisering op bedrijfsoverstijgend niveau aan gerelateerd kunnen worden.

Met deze kapstok zal het steeds beter mogelijk worden knelpunten en kansen te bespreken met als uiteindelijk doel het maken van goede afspraken voor standaardisatie én beter data delen. Het brede overzicht van waardeketens in de B&U en GWW zijn daarbij een belangrijke verbinding.

Interesse in dit onderwerp?

Neem contact op en kijk ook eens naar:

  • Archimate specification (2022): https://pubs.opengroup.org/architecture/archimate3-doc/chap07.html
  • Jan Grijpink (2006), Keteninformatisering in kort bestek, ISBN 978-90-5931-587-7
  • Project website Ketenlandschap (2022): https://digigo.nu/over+dsgo/projecten+dsgo/default.aspx